De vraag naar zorg blijft stijgen, zowel in de somatische als geestelijke gezondheidszorg. Het valt te betwijfelen of daar, met bestaand beleid, snel een einde aan komt. Immers, het percentage mensen met overgewicht is de afgelopen 30 jaar van 3 procent naar 50 procent opgelopen. Meer mensen hebben depressie- en angstklachten, mede als gevolg van de coronapandemie. En ook de sociale verschillen in gezondheid zijn toegenomen.
Focus verleggen
Om de grote volksgezondheidsopgaven aan te kunnen pakken, moeten we de focus verleggen naar betere preventie en gezondheidsbevordering. Behalve voor de overheid, zorgorganisaties en participerende burgers is hierbij ook een belangrijke rol weggelegd voor professionals. Probleem is echter dat professionals lang niet altijd in staat zijn om die rol naar behoren te vervullen.
Voor een groot deel is dit manco te wijten aan het verdwijnen van instituties waarin de ontwikkeling en ondersteuning van preventie en gezondheidsbevordering als eigen vakgebied waren verankerd. De beroepsvereniging ging in 2008 ter ziele, niet veel later gevolgd door het Nederlands Instituut voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie. Daarvoor zijn weliswaar nieuwe vormen voor samenwerking teruggekomen, op landelijk niveau (RIVM, thema-instituten, ZonMw) en regionaal niveau (academische werkplaatsen publieke gezondheid), maar die hebben niet kunnen voorkomen dat met name de verbetering van de preventie-infrastructuur in de praktijk marginaal is gebleven.
Acht principes
Om de preventie en gezondheidsbevordering een zet in de goede richting te geven, is een collectieve impactbenadering nodig. Deze bestaat uit vijf pijlers:
- Gemeenschappelijk doel en gezamenlijke agenda
- Gemeenschappelijke monitoring
- Elkaar versterkende activiteiten
- Communicatie
- Ondersteunende organisatie
Gezondheid wordt in deze benadering breed opgevat. Ze verwijst niet alleen naar minder ziekten, en problemen, maar ook naar positieve gezondheidskenmerken, zoals welbevinden, competenties, ontwikkelingskansen en sociaal functioneren. In die zin vertonen gezondheid en welzijn overlap.
Om de collectieve impactbenadering vorm en inhoud te geven, hebben we behoefte aan een gezondheidsexpert nieuwe stijl. Een professional die in zijn werk uitgaat van acht principes.
- Een brede, integrale benadering van volksgezondheid
- Samenwerking van alle belanghebbenden (beleid, instellingen, praktijk, ondernemers, burgers) ten behoeve van een gezamenlijke agenda van lokale prioriteiten en doelen, op het terrein van de volksgezondheid, inclusief het verminderen van sociale ongelijkheid in gezondheid
- Samenwerking op alle niveaus - strategisch, tactisch en operationeel - vanuit dezelfde houding en gedeelde expertise
- Bundeling van lokale krachten in slimme, elkaar aanvullende en versterkende combinaties van zowel nieuwe als bestaande interventies en initiatieven, en persoons- en systeemgerichte maatregelen
- Flexibele afstemming van aanpak en interventies op de lokale behoeften en context, om te zorgen voor voldoende draagvlak, participatie, bereik en effectiviteit
- Focus gericht op verbetering en impact en de ontwikkeling van een gezamenlijke, lerende aanpak, op basis van wetenschappelijke kennis, ervaringskennis en informatie uit monitoren en evaluaties
- Enthousiasme en stimulerende communicatie over inspanningen en resultaten
- Borging van noodzakelijke randvoorwaarden, waaronder het organiseren van het netwerk/de coalitie, voldoende menskracht, expertise en financiering van deze aanpak en de brede implementatie daarvan.
Weg met vrijblijvendheid
Om een krachtige verbindende aanpak naar impact te kunnen realiseren, moet het werken volgens de acht principes van de volksgezondheidsexpert nieuwe stijl een plek krijgen op lokaal niveau. Dit zowel strategisch, tactisch en operationeel, en niet alleen in de volksgezondheid, maar ook in het bredere sociale domein rond schuldhulpverlening, huisvesting, ruimtelijke planontwikkeling, de kinderopvang, het onderwijs, de arbeid en sport. Niet in de laatste plaats moet het werk van de gezondheidsexpert worden ingebed in de grotere regionale of stedelijke preventie-infrastructuur, zodat kennis en kunde initiatieven op regionaal, gemeentelijk of wijkniveau ondersteunen en faciliteren.
Er is jaarlijks ongeveer 500 miljoen euro nodig, een verdubbeling van het huidige preventiebudget
Dat veronderstelt meer aandacht voor scholing van professionals, zodat zij om kunnen gaan met complexiteit, de collectieve impact benadering weten toe te passen en complexe systeemveranderingen in gang kunnen zetten.
Landelijk dekkend netwerk
Wat moet dat allemaal wel niet kosten, zal menigeen zich afvragen. Overigens is het ook hier goed om te bedenken dat de kost voor de baat uitgaat. Voor het realiseren van een landelijk dekkend netwerk van volksgezondheidsexperts bij ggd, ggz, welzijn, verslavingszorg, wijkverpleging, eerste lijn, buurtsportcoaches, gemeenten en zorgverzekeraars, is jaarlijks ongeveer 500 miljoen euro nodig. Dat komt neer op een verdubbeling van het huidige preventiebudget. Daarnaast is voor expertise-ontwikkeling en innovatieve scholingsexperimenten jaarlijks 10 miljoen euro nodig. Ook moet er voor de duur van 10 jaar een stimuleringsfonds komen van 250 miljoen euro - 25 miljoen euro per jaar- om stevige regionale coalities te kunnen opzetten en de voortgang daarvan door academische werkplaatsen samen met hogescholen, universiteiten/UMC’s te laten evalueren en het lerend monitoren vorm te geven.
We moeten af van de huidige vrijblijvendheid
Wanneer professionals bij de verschillende organisaties werken volgens de acht principes van de nieuwe volksgezondheidsexpert kan dit een gamechanger in de gezondheid zijn. Maar dat kan hij alleen binnen een systeem waarin de noodzakelijke randvoorwaarden voor preventie en gezondheidsbevordering zijn gerealiseerd, en beleid en wetgeving een richting aangeven.
We moeten af van de huidige vrijblijvendheid. Zonder duidelijke wetgeving over het verbeteren van leefstijlaspecten als roken, voeding, bewegen, middelengebruik, mentale gezondheid en veiligheid blijft het immers, wat je ook verzint, dweilen met de kraan open.
Gerdine Fransen is teammanager bij GGD Gelderland-Zuid en programmaleider bij academische werkplaats Publieke Gezondheid AMPHI, Moniek Pieters is directeur Publieke Gezondheid bij GGD GZ, Maud Ter Bogt is onderzoeker bij GGD GZ en AMPHI en Geraldine Mulder is teammanager bij GGD-GZ. Kristine Mourits is beleidsadviseur / verbinder sociaal-fysiek bij de gemeente Nijmegen en onderzoeker bij AMPHI. Harrie Jonkman is senior-onderzoeker aan het Verwey-Jonker Instituut. Gerard Molleman is emeritus-bijzonder hoogleraar Persoonsgerichte preventie aan het Radboudumc. Clemens Hosman is emeritus-hoogleraar Geestelijke gezondheid aan de Radboud Universiteit Nijmegen en Maastricht University. Dit artikel is een ingekorte en bewerkte versie van een stuk dat eerder is verschenen in het Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen.
Foto: heacphotos (Flickr Creative Commons)