Professionals in de jeugdhulp hebben geregeld te maken met complexe scheidingen. Immers, doordat ouders eindeloos strijden, komen ze nauwelijks meer aan opvoeden toe. Kinderen zijn daarvan vaak de dupe. In opdracht van het ministerie van Justitie en Veiligheid is met het programma Scheiden zonder schade (2018-2021) gezocht naar een passende aanpak van deze problematiek.
In het kielzog van Scheiden zonder schade startte Zwolle in september 2021 met een Relatie- en Scheidingsteam. Wat begon als een pilot in twee stadsdelen, komt na een gunstige evaluatie door de Werkplaats Sociaal Domein (Bos-de Groot, 2023) in 2024 voor alle Zwollenaren beschikbaar. Bij het Relatie- en Scheidingsteam kunnen mensen terecht voor al hun vragen over relatie, scheiding en kinderen.
Systemische benadering
Het succes van het Relatie- en Scheidingsteam is terug te voeren tot zijn relationeel-systemische aanpak. Dat wil zeggen dat de aandacht van de hulpverleners vooral gericht is op het doorgronden van de vragen van ouders. Wat betekenen die vragen over relatie of scheiding nou precies, materieel en mentaal?
‘We gingen van tornado, ruzie en oorlog naar complete rust’
De professionals van het Relatie- en scheidingsteam zijn opgeleid om vragen van ouders vanuit een relationeel-systemische visie te benaderen. Ze gaan met andere woorden primair uit van de invloed van relaties en contexten op de hulpvraag. In die samenhangende benadering van relatieproblemen ligt de focus niet zozeer op conflict, als wel op het omgaan met de stress die relatieproblemen of scheiding met zich meebrengen.
Met zijn milde, niet-veroordelende aanpak biedt het Relatie- en Scheidingsteam hoop aan ouders. Zoals een van de ouders zei die de hulp van het team had ingeroepen: ‘We gingen van tornado, ruzie en oorlog naar complete rust.’
Door de interdisciplinaire en samenhangende aanpak kunnen teamleden van elkaar leren
De aanpak van het Relatie- en Scheidingsteam biedt ook hulpverleners perspectief. In plaats van snel over te gaan om van alles te regelen vanuit de eerste hulpvraag, kunnen ze nu een laag dieper kijken. Het grote voordeel hiervan is dat de frustraties van ouders én kinderen beter bespreekbaar worden en dat meer beroep wordt gedaan op de krachten en mogelijkheden van ouders en jeugdigen om zich met hun nieuwe leefsituatie te verstaan.
Integrale aanpak
Het Relatie- en Scheidingsteam zet in op integrale ondersteuning. Om dat te kunnen realiseren, werken gezinsgerichte hulpverleners met diverse achtergronden nauw samen met collega’s die deskundig zijn op het gebied van financiën, juridische zaken en psychologie. Door de interdisciplinaire en samenhangende aanpak kunnen teamleden van elkaar leren.
Samen met de Werkplaats Sociaal Domein heeft het Relatie-en Scheidingsteam een vragenlijst ontwikkeld. Deze is gericht op het aanspreken van al ontwikkelde of nog te ontwikkelen vaardigheden om de transitie van een complexe scheiding zo goed mogelijk door te lopen. De lijst is een bruikbare assessment tool, omdat het een prima beeld geeft van alle aspecten die bij scheiding een rol kunnen spelen.
De zogenoemde Systemische Zwolse Vragenlijst gaat uit van een systemische en samenhangende aanpak.
De focus ligt niet op de problemen, maar op het ontwikkelen van veerkracht
De samenhangende aanpak gaat er vanuit dat verschillende elementen in ieders leven van invloed zijn op een relatie. Denk daarbij aan biologische, psychologische, sociale, maatschappelijke en culturele factoren. Diezelfde elementen spelen bij relatieconflicten en scheidingen een rol. Ze bepalen hoe ouders de transitie van hun leefwereld beleven, of ze ruimte hebben of maken voor hun ervaringen van verlies en of ze voor steun een beroep kunnen doen op hun omgeving.
De Systemische Zwolse Vragenlijst is een hulpmiddel om de veerkracht van ouders te meten of, waar nodig, te versterken. Ook kan zij de onderlinge uitwisseling en dialoog tussen professionals bevorderen.
Leergemeenschap
Het Relatie- en Scheidingsteam Zwolle is ingebed in de Leergemeenschap Gezonde relaties, beter voor Zwolle. De leergemeenschap functioneert sinds januari 2020. De deelnemers eraan zijn allemaal hulpverleners die beroepsmatig te maken met relatieproblemen en scheiding. We hebben het dan over professionals uit diverse geledingen, zoals de Raad voor de Kinderbescherming, de Jeugdbescherming, VFAS-advocaten, mediators, jeugd-ggz, gespecialiseerde jeugdhulp en wijkteams.
Speerpunt van de leergemeenschap is preventie
Op bijeenkomsten van de leergemeenschap wordt gesproken over de nieuwste inzichten op het gebied van relaties en scheiding, waarbij de relationeel-systemische aanpak centraal staat. Speerpunt van de leergemeenschap is preventie.
Het Relatie- en Scheidingsteam Zwolle kan met behulp van een relationeel-systemische aanpak langdurige conflicten voorkomen of helpen doorbreken. De Systemische Zwolse Vragenlijst is een hulpmiddel om de samenhang van verschillende relevante factoren in kaart te brengen.
Het uitgangspunt voor de in Zwolle gevolgde benadering is relatiegericht en toont begrip voor de uitdagingen van relatieproblemen en scheiding. De laagdrempelige en preventieve hulp sluit bovendien aan op de krachten en mogelijkheden van gezinnen en jeugdigen om vorm te geven aan een nieuwe leefsituatie.
Laagdrempelige hulp bij vragen omtrent relaties, ook bij scheiding, is een belangrijk middel om complexe, eindeloos voortslepende en zich verhardende relatieconflicten te voorkomen. Een dergelijke aanpak bevordert niet alleen gezonde relaties, maar ook, en dat is minstens zo belangrijk, het voorkomt schade bij kinderen.
Karin Wierenga is beleidsadviseur Jeugd bij de Gemeente Zwolle en projectleider van het Relatie-en Scheidingsteam. Geraldine IJzerman is Teammanager Sociaal Wijkteam Zwolle en samen met Wierenga projectleider van het Relatie- en Scheidingsteam. Els Bos-de Groot is onderzoeker en programmaleider Jeugd bij de Werkplaats Sociaal Domein van Viaa in Zwolle
Foto: RDNE Stock Project via Pexels.com