Mannelijkheid is onderwerp van debat van links tot rechts op het politieke spectrum. Terwijl progressieve partijen laten zien dat zogenaamde giftige mannelijkheid, ofwel ‘toxic masculinity’, racisme en seksisme in de samenleving in de hand werkt, betoogt uiterst rechts juist dat mannelijkheid bedreigd wordt door de woke-beweging.
Beide kanten van het spectrum verhouden zich echter tot traditionele vormen van mannelijkheid. Het is tijd dat we ons in de wetenschap en de samenleving meer bewust zijn van alternatieve vormen. Mijn onderzoek laat zien dat in organisaties in West-Europa ten minste drie alternatieve vormen van mannelijkheid ontstaan, die verandering naar een inclusievere samenleving bevorderen in plaats van bestrijden.
Ruimte mogen innemen en serieus genomen worden in je ambities zijn voor vrouwen niet vanzelfsprekend
Onlangs deed ik onderzoek onder voorvechters van verandering in (academische) organisaties, zogenoemde change agents (2022). Ze gaven openbare lezingen waarin ze de oorzaken van genderongelijkheid beschreven en voorstellen deden om deze te verminderen. Of ze werkten onvermoeibaar achter de schermen aan beleid om organisaties inclusiever te maken.
Hoe raakten change agents betrokken?
Met name bij de mannelijke change agents was ik gefascineerd door de vraag hoe ze het onderwerp gendergelijkheid tot hun persoonlijke doel hadden gemaakt. Ze raakten betrokken bij gendergelijkheid door middel van persoonlijke relaties, bijvoorbeeld met hun moeder, zusters of dochter. Door op te groeien met een heleboel zusters of door een dochter te krijgen, leerden deze mannen hoe de wereld eruitziet door de ogen van een vrouw.
Affectieve betrokkenheid ontstond zowel via het hoofd als via het hart
Ze beseften dat zaken die hen vanzelfsprekend lijken, zoals ruimte mogen innemen en serieus genomen worden in je ambities, niet vanzelfsprekend zijn voor vrouwen. Affectieve betrokkenheid bij een belangrijke vrouw in hun leven was het begin van een transformatie die zich doorzette wanneer ze meer kennis over genderongelijkheid vergaarden.
Deze mannen raakten, ook door zelf onderzoek te doen, betrokken bij gendergelijkheid. Zij werden zo gefascineerd door de complexiteit van processen van ongelijkheid en gingen zich er warm voor maken deze te bestrijden. Ze zagen hoe genderongelijkheid vaak samenhangt met klasse ongelijkheid, racisme en homofobie en konden zich op deze manier beter inleven in anderen. Affectieve betrokkenheid bij het onderwerp ontstond dus zowel via het hoofd als via het hart.
Beide wegen naar betrokkenheid bij gendergelijkheid waren ook zichtbaar bij vrouwelijke change agents. Bij hen waren het meestal eigen ervaringen met uitsluiting en ongelijkheid die hun affectieve betrokkenheid verklaarden. Vrouwen worden bijvoorbeeld in hun jeugd ontmoedigd om te sporten of hebben ervaringen met seksueel getinte opmerkingen tijdens de studie of het werk.
Ze gebruiken middelen die we traditioneel aan mannelijkheid koppelen
Wanneer zij deze ervaringen gingen delen met anderen en er kennis over vergaarden, volgde een transformatie naar change agent. In sommige gevallen raakten ze pas via onderzoek betrokken en volgde hun transformatie dezelfde weg als die van de mannen.
Alle change agents zetten drie vormen van mannelijkheid in om gelijkheid en inclusie in organisaties te bevorderen: ridderlijke mannelijkheid, ontregelende mannelijkheid en inclusieve mannelijkheid.
Ridderlijke mannelijkheid van James Bond
Bij ridderlijke mannelijkheid vormt het streven naar gelijkheid en een inclusieve samenleving de goede zaak waarvoor change agents strijden en ze gebruiken daarvoor middelen die we traditioneel aan mannelijkheid koppelen.
Naar voren schuiven van vrouwelijke collega’s als ze zelf gevraagd worden voor een gezaghebbende klus
Ze gebruiken bijvoorbeeld hun status om een groot gehoor te vinden voor de boodschap van gender gelijkheid of ze benadrukken de rationaliteit van de boodschap en de gezaghebbendheid van onderzoek waarop ze deze baseren. Ridderlijke mannelijkheid is in andere woorden James Bond die strijdt voor sekse gelijkheid.
De ontregelende nar
Bij ontregelende mannelijkheid spelen change agents juist met verwachtingen over traditionele genderrollen door deze om te draaien. Een mannelijke change agent kleedt zich in een smoking met vlinderdas en brengt dan een radicaalfeministische boodschap omdat hij weet dat het publiek dit niet verwacht van iemand die eruitziet zoals hij.
Een vrouwelijke change agent trekt mannenkleding aan om te spelen met wat het publiek van haar als vrouw verwacht. Disruptieve mannelijkheid zet als een nar traditionele mannelijkheid op z’n kop.
Anderen laten schijnen
De derde vorm van mannelijkheid die ik vond was inclusieve mannelijkheid. Change agents die al een zekere senioriteit hebben in de organisatie zetten middelen in die we traditioneel meer aan vrouwelijkheid koppelen, zoals het achter de schermen mentoren van junior vrouwelijke collega’s, het naar voren schuiven van vrouwelijke collega’s als ze zelf gevraagd worden voor een gezaghebbende klus en het geven van prioriteit aan collegiaal gedrag boven wetenschappelijke output.
Inclusieve mannelijkheid houdt in dat mensen met gezag een stap naar achteren doen om anderen te laten schijnen.
Voegt nuance toe
In plaats van het handhaven van de status quo en het genereren van uitsluiting kan mannelijkheid een bron zijn van verandering richting inclusie. Het erkennen van alternatieve vormen van mannelijkheid kan daarmee een belangrijke nuance toevoegen aan het maatschappelijk debat.
Inge Bleijenbergh is hoogleraar aan de Radboud Universiteit. Haar leerstoel is Actieonderzoek, in het bijzonder op het gebied van gelijkheid, diversiteit en inclusie.
Foto: Melissa Segal (Flickr Creative Commons)