Een lange oprijlaan, een wit met rode slagboom. Sommige asielzoekerscentra doen denken aan de instellingen waar we vroeger mensen met psychische problemen huisvestten: weggestopt in de bossen, ver van de dorpskern. Goed voor hun rust ‒ of was het voor de onze? Asielopvang is vaak afgesloten van de rest van samenleving. De kinderen uit de buurt kunnen niet spontaan een balletje meetrappen op het voetbalveldje.
Ook gemeenten missen vaak middelen en visie
Op zoek naar een veilige haven zijn er het afgelopen jaar ruim 140.000 mensen naar Nederland gekomen. Staatssecretaris Van der Burg plaatst elke maand wel weer een nieuwe oproep aan gemeenten: hij heeft per direct zevenduizend ‘plekken’ nodig voor asielzoekers, dan weer vijfduizend voor Oekraïners. In het maatschappelijke en politieke debat – ook over de spreidingswet ‒ gaat het enkel om aantallen en een dak boven het hoofd: de basics. Maar met elk nieuw cijfermatig verzoek raakt de vraag naar wat goede opvang is verder buiten beeld.
Kennisinstituten en wetenschap
Samenleven met veel verschillende mensen kan best ingewikkeld zijn, schrijven Maurice Crul en Frans Lelie in hun boek De nieuwe minderheid. Zet daarom in op goede praktijken van samenleven, en wees praktisch. Geen feestje bouwen om de diversiteit te vieren, maar zorgen voor betekenisvol inter-etnisch contact: samen voetballen, samen naar school, samen vergaderen in bewonersorganisaties. En zet meer in op mensen die gewend zijn met diversiteit om te gaan.
Hoewel mensen die in de buurt van een azc wonen positiever staan tegenover vluchtelingen, is er vaak weinig wisselwerking. Vooral de strakke regels van de rijksoverheid helpen niet mee om te investeren in die succesvolle praktijken van samenleven. Ondanks dat het COA nog zo zijn best doet – met open dagen en een nieuwe tv-serie Bij ons op het azc ‒ blijft een buurthuisfunctie in een azc moeilijk. Door grootschaligheid ligt er veel nadruk op veiligheid. Vrijwilligersprojecten en pilots om de samenleving naar binnen te halen, zijn zelden structureel, en worden vaak betaald uit extra middelen. Ook gemeenten missen vaak middelen en visie.
Goede, maatschappelijk ingebedde opvang is een verweesd onderzoeksthema
Kan het opbouwwerk niet meer doen aan kruisbestuivingen, en de mensen die goed zijn in doing diversity een steuntje in de rug geven? In het magazine van het COA vertelt een medewerker over een brainstormsessie: Hoe kan het nieuwe azc ‘bijdragen aan de wijk’? Kookcursussen voor buurtbewoners en asielzoekers samen. Schoonmaaktrainingen zodat asielzoekers meteen aan het werk kunnen bij de tweeverdieners in de buurt. Een gemeenteambtenaar reageerde lauw – einde verhaal.
Goede, maatschappelijk ingebedde opvang is ook een verweesd onderzoeksthema; er is weinig interesse vanuit de kennisinstituten en de wetenschap. De eerste hoogleraar opvangstudies moet nog worden aangesteld. Wat werkt bij opvang? Hoe gaat het in andere landen? Wat kunnen we leren van de door gemeenten georganiseerde opvang van Oekraïners, soms bij particulieren thuis?
Migratiebeleid kan niet zonder samenleefbeleid
Net als bij de andere decentralisaties hebben gemeenten weinig gedaan aan gezamenlijk onderzoek en deskundigheidsbevordering en blijft de rijksoverheid op haar handen zitten. Die zijn allang opgelucht als er volgende maand weer voldoende opvangplekken zijn.
Kortzichtige principes
Ja, ik weet het. Asielzoekers en Oekraïense ontheemden moeten misschien terug naar huis: het is helemaal niet de bedoeling dat ze gaan settelen. Straks zijn ze zo ingebed dat buurtbewoners of werkgevers ze niet meer willen laten gaan! Maar asielzoekers en ook Oekraïners verblijven inmiddels weer jarenlang in onzekerheid in de opvang. Met dergelijke kortzichtige principes houden we niet alleen deze mensen gevangen, maar houden we ook onze samenleving voor de gek. Pragmatisme zou een beter antwoord kunnen zijn op het heikele thema van migratie dan populisme.
Wie zich enkel richt op aantallen opvangplekken en niet investeert in samenleven, zal een steeds grotere roep krijgen om de grenzen dan maar helemaal te sluiten. Migratiebeleid kan nu eenmaal niet zonder samenleefbeleid.
Monique Kremer is hoogleraar Actief Burgerschap en voorzitter van de Adviesraad Migratie (ACVZ)
Foto: Joris van den Einden