Raskolnikov, de hoofdpersoon uit Dostojevski’s Schuld en Boete, meent zo geniaal te zijn dat hij boven de wet staat. Raskolnikov pleegt vervolgens in koelen bloede een moord op een dubieuze pandjesbaas en haar huisgenote, waar hij later veel spijt van krijgt. Ik moest aan de roman denken toen ik op een filmpje op YouTube zag hoe Nederlandse jongeren onbekommerd aan het feesten waren en zich vervolgens niet lieten testen, zelfs niet met klachten.
Feesten
Je moet een analogie nooit te ver doortrekken. Het gaat te ver om feestende jongeren met een moord te associëren, maar ze brengen met hun gedrag wel anderen in gevaar en lijken zich overigens ook weinig aan beperkende maatregelen te houden. Staan jongeren boven de wet? Het zijn spannende tijden. Komt er een tweede golf en zo ja hoe erg gaat die dan worden? Wat kunnen we nu doen om het tij te keren?
Scheiden
Als het virus weer de kop opsteekt lijken sommigen heil te zien in het scheiden van groepen mensen. Ouderen en kwetsbare groepen gaan dan in een soort parallel universum leven, terwijl de rest van het land min of meer doet of er niets aan de hand is.
Ethische bezwaren
Ik zie daar helemaal niets in. Het lijkt me praktisch onuitvoerbaar en ethisch problematisch. De kwetsbare groepen hebben het al moeilijk genoeg en doen al van alles. Mensen in verpleeghuizen die nauwelijks bezoek kunnen ontvangen, mensen met flink overgewicht die zonder Corona al met psychische en fysieke klachten kampen of ouderen die vereenzamen, het is al erg genoeg. Door ze als tweederangsburgers te behandelen om jongeren (of bewindspersonen) de ruimte te geven om los te gaan is ethisch het paard achter de wagen spannen. Juist de kwaliteit van leven van kwetsbare groepen moet in Coronatijd omhoog.
Wat dan wel?
De vraag is dan: wat dan wel? Er zijn een paar voor de hand liggende dingen zoals het niet ’s avonds sluiten van de teststraat op Schiphol (welk dwaallicht bedenkt zoiets?). Ook het haast maken met snelle testen is van groot belang. Ook als die tests minder betrouwbaar zijn, het scheelt enorm als je evenementen kunt organiseren waar mensen alleen aan mogen deelnemen als ze door de test komen. Dan kun je geen 72 uur moeten wachten natuurlijk. Ook het verplichten van het dragen van mondkapjes in alle situaties met verhoogd risico is eenvoudig uit te voeren zonder een grote inbreuk op de vrijheid zoals het buitenland laat zien.
Goed beleid
Goed beleid is uitvoerbaar, efficiënt en effectief: het leidt tot de gewenste gedragsveranderingen. En het houdt rekening met neveneffecten. Als de gedragsveranderingen wel optreden maar er ontstaat elders in de maatschappij schade, dan is dat een nadeel. Bestaat er goed beleid om jongeren te disciplineren zonder al te grote bijeffecten?
Wortels en stokken
Je kunt met wortels of stokken werken. Wortels werken vaak beter, dus daar beginnen we bij. Je kunt immers honderd positieve dingen bedenken om jongeren in Corona tijd de ruimte te geven, maar wel op een veilige manier. En laat jongeren vooral ook zelf met initiatieven komen en beloon die als ze goed en veilig zijn. Op deze manier worden sociale normen op een positieve manier veranderd.
Boete
Uiteindelijk zijn stokken ook nodig voor de uitwassen. Jongeren die zich niet aan de regels houden kunnen gewoon een boete krijgen. Gegeven de inkomenssituatie zijn boetes bij jongeren effectief. Het is redelijk goedkoop (levert de schatkist ook nog wat op). Er zijn geen schadelijke neveneffecten op de samenleving en jongeren worden niet nodeloos in hun vrijheid beknot want van alles mag immers wel. In theorie gebeurt het uitdelen van boetes natuurlijk al, alleen nog niet vaak en consequent genoeg.
Drillrap
Je zult mij zelden horen pleiten voor hogere boetes of strengere straffen. Het is vaak symboolpolitiek. Maar boetes als aanvulling op positieve verbeteringen van sociale normen zijn aantoonbaar effectief. Waarom gebeurt het dan niet voldoende? Ik denk dat het komt door onterechte vormen van solidariteit. Neem de steekincidenten bij de zogeheten drillrappers als voorbeeld. De hoeveelheid incidenten neemt schrikbarende proporties aan, er is al een dode gevallen en er is een duidelijk relatie met deze vorm van rap. Burgemeester Aboutaleb van Rotterdam doet aan wortels en stokken: hij kondigt maatregelen aan gaat in gesprek met rappers die geweld en wapens verheerlijken. En wat doet Femke Halsema?
Halsema meent dat mensen aanspreken op het verheerlijken van geweld censuur is. De agressie in de muziek zou betekenen dat deze jongeren het zwaar hebben. 'Als we geschokt zijn door gewelddadige teksten, als deze ons bang maken, dan moeten we niet verbieden maar luisteren, in gesprek gaan, proberen te begrijpen waarom jongeren deze uitlaatklep van muziek, van tekst en gewelddadige beelden nodig hebben. Wat ze ons er eigenlijk mee willen vertellen.' Aldus Halsema in het Parool.
Verkeerd signaal
Nu wil ik niet beweren dat het oplossen van dit probleem simpel is en dat je de boel gewoon moet verbieden en de rappers moet opsluiten. Maar alleen maar begrip tonen voor mensen die abject gedrag vertonen is wel het geven van het verkeerde signaal. En dat geldt ook voor jongeren in coronatijd. De boodschap moet niet zijn ‘moet kunnen, we zijn allemaal een keer jong geweest’, maar ‘we moeten hier samen doorheen komen en dat heeft consequenties’. Een van de consequenties is het uitdelen van boetes als het moet.
Epiloog
Na een hoop gedoe, een ernstige ziekte en een verblijf in een Siberische gevangenis loopt het goed af met Raskolnikov. Zo ver hoeven we het hier niet te laten komen. Een paar overheerlijke wortels en af en toe een tikkie sturen moet genoeg zijn.
Marcel Canoy is is distinguished lecturer Erasmus School of Accounting and Assurance, als zorgeconoom verbonden aan de Vrije Universiteit Amsterdam, en daarnaast onder meer adviseur van ACM.
Foto: Wikimedia Israel (Flickr Creative Commons)