Het is haast een onwrikbare historische wetmatigheid. Nieuwe generaties zijn altijd welvarender dan de vorige generatie. Oké, ik reken de pestepidemie, grote oorlogen en andere rampen even niet mee. De reden van vooruitgang is innovatie. Nieuwe generaties weten altijd weer dingen te bedenken die de welvaart vergroten, van het wiel, de boekdrukkunst, de microscoop tot antibiotica en computers.
Maatregelen die de solidariteit tussen jong en oud verbeteren, dreigen weggestemd te worden
Steeds vaker lees je dat deze wetmatigheid nu stopt. Het is klaar met de welvaartstijging. Helaas zijn er inderdaad genoeg argumenten te bedenken die deze stelling onderbouwen.
Corona
De effecten van corona op jongeren zijn deels tijdelijk, maar deels duurzaam. De langetermijneffecten zijn nog verre van duidelijk, maar dat er blijvende schade is, is logisch. Jongeren hebben minder onderwijs genoten (of minder goed onderwijs) en kampen met psychische klachten als gevolg van de lockdowns. En dan zijn er nog dat nare long-covid en andere vervelende medische naweeën van de pandemie. Zowel de gezondheidsschade als de onderwijsschade hebben blijvende gevolgen voor de welvaart van de jongere generatie.
Ouderenzorg/vergrijzing
Er is sprake van een dubbele vergrijzing. Mensen worden ouder en de verhouding tussen jong en oud verandert. Ouderen doen een meer dan gemiddeld beroep op voorzieningen (vooral ouderenzorg) die betaald worden uit belastinginkomsten. Belastingen worden opgehoest door een slinkende jonge generatie, die daardoor armer dreigt te worden. Maatregelen die de solidariteit tussen jong en oud verbeteren, dreigen weggestemd te worden door een steeds groter wordend electoraat van ouderen. Het zijn echt niet boeren die de BBB groot gemaakt hebben, maar ouderen die hun middelvinger naar het klimaat opsteken.
Huizenmarkt
Ouderen hebben bovenmatig geprofiteerd van woningwaardestijgingen. De omvang van deze vermogenswinst is enorm. De gemiddelde verkoopprijs van een huis is de afgelopen 27 jaar volgens het CBS met gemiddeld 6 procent per jaar gestegen. Er waren in 2021 zo’n 4,5 miljoen koopwoningen. Bij een gelijkblijvend aantal koopwoningen betreft het in deze periode een vermogensstijging van 1.400 miljard euro. Er is in Nederland vrijwel geen huiseigenaar te vinden die, over een heel leven gemeten, niet van deze stijgingen profiteert. Maar de jongere generatie is het haasje, en niet alleen in Nederland.
Klimaat
Zelfs als de jongere generatie erin slaagt financieel beter af te zijn dan de vorige generatie, dan is de vraag of de welvaart is gestegen in een wereld die 4 graden warmer is geworden. Als dat doemscenario zich daadwerkelijk voordoet, gaan kustplaatsen (en ook Amsterdam) verloren, komt de voedselproductie in gevaar. Ook zijn massale migratiestromen te verwachten, enorme hittegolven, waterschaarste, cyclonen, en verlies van biodiversiteit.
Niet onvermijdelijk
Omdat de media nu eenmaal dol zijn op negatief nieuws, leest u regelmatig verhalen over deze doemscenario’s. De jongere generatie is de sjaak, wen er vast maar aan. Een collega van me zei het gisteren nog tegen zijn kinderen. Maar geen enkel van de genoemde ontwikkelingen is onvermijdelijk.
Zorgzame gemeenschappen kunnen veel hulpvragen afvangen, zodat echte zorg geleverd kan blijven worden
De rampen zijn geen voorspellingen van wetenschappers, maar het komt neer op simpelweg lijntjes doortrekken. Als we niks doen, kan het doemscenario zich uiteraard voltrekken. Gelukkig leven we in een wereld waarin we dit soort lijntjes doortrekken vrij accuraat kunnen doen. En dus is het aan de jonge generatie om die scenario’s te vermijden.
Positieve trends
Het is ook merkwaardig om alleen te kijken naar de negatieve factoren. Zonder te pretenderen volledig te zijn: je moet tegenwoordig sociaal totaal onaangepast zijn of echt niets kunnen, wil je geen baan vinden. Dat was in mijn tijd echt anders. De wereld is ondanks de oorlog in Oekraïne merkbaar veiliger in vrijwel elke dimensie. Buurten die in de tachtiger jaren gekenmerkt werden door stelende junks, hondenpoep en andere ongein zijn nu hip en happening. En iedere jongere kan zomaar over de hele wereld studeren en heeft meer te besteden dan vroeger.
Andere tijden
Wat we ook geneigd zijn te vergeten, is dat andere tijden ook grote problemen kenden. In de zeventiger jaren waren er oliecrises en kapingen. Daarna een imposant leger werklozen en arbeidsongeschikten en krakersrellen, en 15 jaar geleden nog een majeure financiële crisis, die de hele wereld plat legde. En tussendoor hadden we nog even een tsunami met 230.000 doden en 9/11. Denken dat vroeger alles beter was, is nostalgisch geleuter.
Hoe vermijden we doemscenario’s?
Hoe kunnen we de doemscenario’s vermijden? Tegenover de genoemde nadelen, staat dat ouderen medisch veel meer last van covid hebben gehad dan jongeren. Scholingsachterstanden kunnen ingehaald worden en psychische problemen zijn ook niet altijd voor de rest van het leven.
Ouderenzorg
Zoals ik op deze plek al meerdere malen heb betoogd, is de sombere toekomst van de ouderenzorg ook bepaald geen onvermijdelijkheid. Zorgzame gemeenschappen kunnen veel hulpvragen afvangen, zodat echte zorg geleverd kan blijven worden, ook met een dubbele vergrijzing. Daarnaast kunnen fittere ouderen voor minder fitte ouderen zorgen, zodat de jongere generatie kan blijven werken.
Huizenmarkt
De huizenmarkt is bij uitstek een markt waar de overheid ongewenste uitkomsten kan vermijden. We zien nu al dat de huizenmarkt afkoelt. Er zijn talloze manieren om dat proces nog verder te versnellen. Bovendien erft de nieuwe generatie het vermogen van de oude generatie.
De geschiedenis leert dat mensen enorm adaptief zijn en ongewenste situaties kunnen vermijden
Daarnaast kan - zoals hier betoogd - vermogenswinst belast worden die is ontstaan door huizenprijsstijgingen. Wanneer het kapitaal liquide wordt (bij de verkoop van de woning) kun je een deel van de stijging belasten (wat in Frankrijk al gebeurt). Dan haal je bizar veel geld op waar je bijvoorbeeld ouderenzorg of het klimaatbeleid van kunt betalen.
Klimaat
De 4 graden stijging van de temperatuur van de wetenschappers is geen voorspelling. De gevolgen ervan zijn zo ruïneus dat de mens wel haast suïcidaal moet zijn om geen maatregelen te nemen om het te verhinderen. Maatregelen waar we globaal allang van weten hoe die eruit moeten zien.
Adaptief
U zult van mij geen voorspelling krijgen aan welke kant het kwartje valt. Welvarender of niet? De geschiedenis leert dat mensen enorm adaptief zijn en het vermogen hebben om ongewenste situaties te vermijden, zeker als die (zoals in dit geval) prima in kaart gebracht kunnen worden. Een pandemie of een tsunami zijn niet te voorspellen. Maar de huizenmarkt, de ouderenzorg en het klimaat kunnen we gewoon aan. Als we willen. Er is daarom geen reden voor doemdenken. De handen uit de mouwen en de wereld ligt aan je voeten.
Marcel Canoy is hoogleraar gezondheidseconomie en dementie aan de VU en hij is adviseur van de Autoriteit Consument & Markt (ACM).