Onlangs kwamen astronauten terug in een hele andere wereld dan ze hadden achtergelaten. Ze vertrokken pre-corona en kwamen terug op een planeet van quarantaine, afstand houden en levensveranderende beperkingen. Later vertrokken twee andere astronauten middenin nog steeds de wereld opschuddende gebeurtenissen. Ik vraag me af hoe de wereld eruitziet als zij straks terugkeren. Deze twee astronauten zijn witte mannen. Als een van hen zwart zou zijn, vraag ik me af in wat voor wereld hij zou willen terugkeren. Wat voor wereld is voor hem de moeite waard, het leven waard? Wat zouden zwarte astronauten daarboven af en toe denken? Niet zo’n haast om terug te keren? Wel lekker rustig hierboven? Minder discriminatie?
Het is wat apart dat ik me als een (soort van) witte man afvraag wat zwarte mensen zouden denken. Maar ook wel typerend. Corona overweldigde de wereld, alles werd anders, iedereen werd geraakt. En op Sociale Vraagstukken stroomden de artikelen binnen. Het heeft zelfs een eigen dossier. Dan vermoordt een politieagent George Floyd. Amerika in rep en roer. De wereld er achteraan. In Minneapolis stemt de gemeenteraad ervoor om het gehele politieapparaat gewoon af te schaffen. Zozeer faalt het in zijn functie. Op onze site is er niks over te vinden.
Zijn andere mediakanalen dan beter? Vijfduizend mensen demonstreren op de Dam tegen discriminatie en institutioneel racisme. Haalt dat het nieuws? Eigenlijk niet. Het gaat over de burgemeester: kan ze dit onder coronamaatregelen nou wel of niet toestaan? Demonstranten die hun stem laten horen tegen venijnig en breed plaatsvindende achterstelling en uitsluiting worden vergeleken met strandgangers en parkbezoekers. Heel onverantwoord zo’n demonstratie. Waar komt die verontwaardiging vandaan? Artsen zeggen dat dit desastreus zal zijn voor de Intensive Care de komende weken. Advocaten zeggen dat eerder beboete mensen (strandgangers en parkbezoekers) nu in beroep kunnen gaan want de Dam schept een precedent.
Uit alles blijkt de focus. Het is belangrijk dat we met z’n allen fysiek gezond blijven en daar alles voor over hebben. Maar de Indiase filosoof Krishnamurti zei: ‘It Is no measure of health to be well-adjusted to a profoundly sick society.’
Echt enorm belangrijk dat corona wordt ingedamd. Maar waartoe willen we eigenlijk gezond blijven? Dat gaat toch niet alleen over ademen? Is het niet om – nu in quarantaine – maar zeker ook straks als hopelijk de omstandigheden het steeds meer toelaten, een kwaliteit van samenleven te hebben die de moeite waard is? Die menswaardig is? Als we straks weer terugkeren naar hoe het was, is dat dan met alles van hoe het voor 12 maart was?
Dus, scheve ogen in de winkel, de beveiliger die je nog eens even goed nakijkt, de baan of woning die je niet krijgt, etc. Veel lezers denken nu: ‘Huh? Waar heeft hij het over? Dat gebeurt mij niet.’ Nou, voor heel veel mensen die op de Dam stonden is dat ‘terug naar hoe het was’.
We praten regeringswoordvoerders na over ‘het nieuwe normaal.’ Dat nieuwe normaal is eigenlijk een heel mooi frame om de agendering van racisme op tweede pinksterdag in op te nemen. Maar die week kwam er geen landsverenigende speech van de minister-president. Er was verontwaardiging over hoe het kon dat mensen zich zo onverantwoord gedroegen. Ze moesten zich schamen. Dan komt de pedante aap uit de mouw die er al de hele tijd zat, ook toen we complimenten kregen voor hoe goed we de quarantaine volhielden.
De mensen op de Dam waren niet dom of onverantwoord. Ze trokken er willens en wetens met gevaar voor eigen leven en gezondheid (en ja, ook die van anderen) op uit om hun stem te laten horen. Waarom? Sommige zaken zijn het waard. Soms kan je, mág je het niet binnen houden. Ja, maar zitten we uitgerekend nu wel op dat punt? Is een anti-racismedemonstratie niet gepaster in een ander stadium van de pandemie? Een bekend joods gezegde luidt: if not now, when? If not us, who?
De predikant Martin Niemöller (1892–1984) dichtte met weemoed:
Toen de nazi's de communisten arresteerden, heb ik gezwegen;
ik was immers geen communist.
Toen ze de sociaaldemocraten gevangenzetten, heb ik gezwegen;
ik was immers geen sociaaldemocraat.
Toen ze de vakbondsleden kwamen halen, heb ik niet geprotesteerd;
ik was immers geen vakbondslid.
Toen ze de Joden opsloten, heb ik niet geprotesteerd;
ik was immers geen Jood.
Toen ze mij kwamen halen
was er niemand meer, die nog protesteren kon.
Horen wij straks, achteraf, bij degenen die ‘onverantwoord protesteerden’ tijdens de lockdown? Of zullen wij meer als Niemöller zijn en schrijven we een schrijnend gedicht over wat we niet hebben gedaan? Klinkt dit te dramatisch? Een herinnering: mensen met macht vermoorden anderen omdat ze anders zijn. Hoeveel meer is er nodig om dramatisch te mogen zijn?
Mensenlevens van corona redden door binnen te blijven is belangrijk. De burgemeester aanspreken op haar verantwoordelijkheid aangaande publieke veiligheid en gezondheid is belangrijk. Maar erken het onderliggende belang, dat waarde geeft aan waarom het eigenlijk allemaal belangrijk is. Ik hoop dat de volgende zwarte astronaut op zijn terugreis naar aarde denkt: fijn om weer naar huis te gaan.
Sebastian Abdallah is docent en onderzoeker Culturele en Maatschappelijke Vorming/Sociaal Werk aan de Hogeschool van Amsterdam en zelfstandig trainer en adviseur.