‘Gelukkig oud worden’ is geen wenkend perspectief

Het leven van ouderen wordt vaak beschreven in termen van ‘nog net’ of ‘helaas niet meer’. Gezond en gelukkig leven is het doel. Maar een leven hoeft niet gelukkig te zijn om betekenisvol te zijn.

Afgelopen week mocht ik een lezing verzorgen bij de bijeenkomst van TalentWeb Groningen. Het thema van de bijeenkomst was ‘Happy’ en dus ook Healthy Ageing. Nu zullen er niet veel mensen ontkennen dat ouder worden beter zal gaan in gezondheid. Meer bewegen, betere voeding, allemaal ingrediënten voor een gezond en dus vooral gelukkig langer leven.

Tegelijkertijd is het de vraag of Happy Ageing wel zo een wenkend perspectief is. Een paar jaar geleden verscheen er een aardig artikel van een onderzoeksgroep onder leiding van Roy Baumeister in de Journal of Positive Psychology die 400 personen hun mening had gevraagd naar geluk en betekenisvolheid (‘happiness versus meaningful life’), zonder overigens eerst te bakkeleien over definities van beide termen.

Een leven hoeft niet gelukkig te zijn om betekenisvol te zijn

Natuurlijk overlappen die twee termen elkaar op veel terreinen. Maar er zijn ook belangrijke verschillen. Ik noem er drie, die van belang zijn voor ‘ageing’ of ouder-worden. Ten eerste hoeft een leven niet gelukkig te zijn om betekenisvol te zijn. Ik vind dat zelf een heel troostende gedachte, en het strookt ook met de waarschuwing die de Belgische psychiater Dirk de Wachter voor ons heeft: verwacht niet te veel van het geluk… tragiek hoort er ook bij.

Een tweede verschil heeft te maken met dat geluk vooral een moment is, terwijl voor de betekenisvolheid van een leven, je een verleden, heden en toekomst nodig hebt. Het betekenisverhaal van het leven heeft kort gezet een plot nodig, zelfs als het leven geen plot heeft maar een aaneenschakeling is van ‘losse verhalen’.

Tenslotte lijkt betekenisvol leven vooral te maken met wat ik voor anderen kan betekenen, terwijl geluk vooral afhangt van wat anderen voor mij kunnen doen. Als geluk vooral te maken lijkt te hebben met krijgen wat je wenst, is betekenisvol leven gericht op die dingen te doen die uitdrukking geven aan wie je bent op dat moment.

Hebben we niet het verkeerde perspectief op ouderdom?

Als ik die inzichten nu eens loslaat op het thema ‘happy ageing’ dan bekruipt mij het gevoel dat we misschien wel het verkeerde of tenminste een onvolledig perspectief op de ouderdom te pakken hebben. Ouderen vinden zichzelf op dit moment terug in een samenleving waarin gebrekkigheid het geluk in de weg lijkt te staan. Immers, je kunt niet alles meer krijgen wat je wilt – het leven van de oudere wordt immers veelal beschreven in termen van ‘nog net’ of ‘helaas niet meer’. Gezond en gelukkig leven als doel lijkt dat nog meer te onderstrepen: ga vooral alles doen om dat moment van ‘niet meer’ uit te stellen.

Ergens bekruipt veel mensen in onze samenleving ook de gedachte dat het leven haar plot wel inmiddels bijna heeft gehaald. We lijken nog steeds graag te denken over een levensloop waarin het er vooral om gaat een aantal belangrijke levensprojecten te vervullen en dat er toch dan ergens een einde is – een voltooid leven misschien wel? En dus, hoe nog een gelukkig leven te leven wanneer uiteindelijk alles is bereikt wat je jezelf had gewenst?

Het goede ontstaat juist door haar fragiliteit

De filosofe Martha Nussbaum schreef het al in haar proefschrift vele jaren terug: het goede ontstaat juist door haar fragiliteit. En ze leefden nog oneindig en gelukkig, lijkt mij geen wenkend perspectief voor de ouderenzorg. Het aanvaarden van de kwetsbaarheid en daaraan betekenis te geven wel. Ouder worden gaat – zo weet ik uit ervaring inmiddels - gepaard met het ervaren van kwetsbaarheid en daarin juist de kracht te zien: ouder-worden is oefenen in nederigheid, in het weten dat het leven nog steeds vitaal en hoopvol is, juist omdat het meer en meer betekenis krijgt. Verbintenissen, ervaringen van kwetsbaarheid en kracht tegelijk, omarmen van het gegevene… daarin zijn de lessen te vinden van ouderdom.

Ik pleit voor een podium voor inspirerende ouderen die ons hun verhaal van betekenis vertellen. De onlangs overleden Oliver Sacks zei het op zijn onnavolgbare manier zo mooi, toen hij wist dat hij niet meer lang te leven had: ‘Over the last few days, I have been able to see my life as from a great altitude, as a sort of landscape, and with a deepening sense of the connection of all its parts. This does not mean I am finished with life. On the contrary, I feel intensely alive.’

Betekenisvol oud-zijn met een geluksgevoel kan een mooi perspectief zijn, maar dan wel graag in de juiste volgorde.

Marian Verkerk is hoogleraar Zorgethiek aan de Rijksunversiteit Gronngen en het Universitair Medisch Centrum Groningen.

Foto: Bas Bogers (Flickr.com)