Recentelijk is er ophef ontstaan over een sociaal medium waar je over andere mensen kunt roddelen. Vooral scholieren en leraren worden er aan een digitale galg opgehangen: Gossip Girl.
Circa 20 tot 30 procent van de jongeren is extra gevoelig voor negatieve feedback uit hun omgeving
Negatieve feedback op sociale media is populair en zorgt voor veel hits en likes. Tegelijkertijd draagt het echter bij aan een toenemend gevoel van onveiligheid, met name onder jongeren. Niet elke jongere is er gevoelig voor, maar zij die dat wel zijn, kunnen langdurige hersenbeschadiging oplopen en ernstige psychische problemen ontwikkelen zoals agressie, zelfbeschadiging en pogingen tot zelfdoding.
Onveilig en ongezond
Al enige tijd is er een maatschappelijke discussie gaande over de afnemende geestelijke gezondheid van jongeren. Een deel van die verslechtering vindt zijn oorzaak in de negatieve berichtgeving op sociale media. Van belang hierbij is dat circa 20 tot 30 procent van de jongeren extra gevoelig is voor negatieve feedback uit hun omgeving. We hebben het dan over jongeren die vroegkinderlijk trauma hebben meegemaakt, of jongeren die in de loop van hun ontwikkeling meerdere negatieve ervaringen hebben gehad en zich daarom anders gedragen.
Vanwege hun gedrag worden deze jongeren vaak afgewezen. Ze raken sociaal geïsoleerd en vereenzaming ligt op de loer. Omdat ze door hun gedrag ‘anders’ zijn, worden ze een gemakkelijk doelwit voor pesten en agressie.
Herhaalde afwijzing, eenzaamheid, stigmatisatie en discriminatie hebben een negatieve invloed op de ontwikkeling van de prefrontale cortex, dat deel van de hersenen die voor zelfregulatie zorgt. Een tekortschietende zelfregulatie leidt tot nog minder acceptatie door anderen - gezin, leeftijdsgenoten, school en samenleving- en tot meer beschadiging, kwetsbaarheid en probleemgedrag. Er ontstaat met andere woorden een vicieuze cirkel die moeilijk is te doorbreken.
Wanhoop
Als jongeren doelwit worden op de sociale media, nemen hun schaamte en eenzaamheid navenant toe. Denk aan de Canadese scholiere Amanda Todd die zichzelf om het leven bracht nadat een Nederlandse man dreigde haar naaktfoto’s te publiceren.
De digitale jongerencultuur is onbarmhartig
De wanhoop van Todd is de wanhoop van veel jongeren die, de een meer dan de ander, kwetsbaar zijn voor negatieve feedback van vooral hun leeftijdsgenoten. Het zorgt voor ernstige psychische problemen en snijden, ophouden met eten en suïcidepogingen. De digitale jongerencultuur is onbarmhartig.
Recente onderzoeken naar de vraag waarom jongeren elkaar zo de maat nemen, wijzen op toenemende competitie tussen jongeren, bijvoorbeeld op uiterlijk en schoolprestaties. Daarnaast zijn er gevoelens van onzekerheid, met name verwachtingen van ouders en leraren en competitie, maar ook oorlogen in de wereld en milieu hebben invloed op hun mentale gesteldheid. De oorlog die op Gossip Girl en andere sociale media woedt, is voor sommige jongeren funest. Vroeger dachten we dat je van pesten hard werd, maar nu weten we beter.
Sociale veiligheid
Omdat het aanknopen van sociale contacten en de ontwikkeling van jongeren voor een belangrijk deel op school plaatsvinden, maar ook de onderlinge competitie vaak hevig is, kan Gossip Girl daar haar destructieve werking hebben.
De zorgethiek leert ons dat we voorzichtig moeten zijn om mensen met elkaar te vergelijken
Vanwege de impact op jongeren moet school een veilige omgeving bieden. Dat is een voorwaarde voor cognitieve, sociale en persoonsontwikkeling. Leerklimaat en sociale veiligheid kunnen gemeten worden met de gevalideerde SECCI in het reguliere en gespecialiseerde onderwijs en de veilig op school-vragenlijst. Alleen meten heeft geen effect op de kwaliteit van de sociale veiligheid. Docenten moeten ook de dialoog met een klas aangaan. Daarnaast helpt het als zij worden getraind en gecoacht om onderlinge competitie tussen leerlingen en pesten tegen te gaan.
De zorgethiek leert ons dat we voorzichtig moeten zijn om mensen met elkaar te vergelijken. Zorg wordt hier bedoeld als zorgen voor en met elkaar, dus niet als de ander beter maken zodat hij of zij beter in de maatschappij past (medisch model). Kortetermijndenken over vluchtig succes en materialisme overheerst onze samenleving. Daardoor worden sommige jongeren, en niet alleen zij, eenzaam en ongelukkig.
Leren van Zuid-Afrika
Hoe het anders zou kunnen, laat de San-bevolking in de Kalahari-woestijn (Zuid-Afrika) zien. In hun samenleving wordt de succesvolle jager die met een (toevallige) grote buit thuiskomt niet met erekransen omhangen, dit om te voorkomen dat ze te dominant worden. Bij ons zou een dergelijke attitude een probaat middel kunnen zijn om de negatieve effecten van bijvoorbeeld Gossip Girl op de geestelijke gezondheid van jongeren ver terug te dringen.
Hoge cijfers, schoonheid, spierballen en materiële zaken nopen dan eerder tot bescheidenheid dan tot pronkzucht. Eerder tot meer zorg voor elkaar dan tot het etaleren, ten detrimente van de ander, van vaak toevallig succes.
Peer van der Helm is lector Residentiële Jeugdzorg van Hogeschool Leiden en bijzonder hoogleraar Onderwijs en Zorg aan de Universiteit van Amsterdam.
Foto: Alina Yavtushenko (Flickr Creative Commons)