Enschede had voor de coronacrisis al grote moeite om haar begroting sluitend te krijgen. Nu wordt ze net als alle andere gemeenten in ons land ook nog geconfronteerd met de hoge kosten rondom de virusuitbraak. Het kabinet heeft weliswaar toegezegd gemeenten te zullen compenseren voor corona gerelateerde uitgaven, maar de grote vraag is of die compensatie voldoende zal zijn.
Structurele weeffout
De gemeenteraad van Enschede heeft er, gelet op de ‘structurele weeffout in de financiering van gemeenten, een hard hoofd in. Sterker nog, ze roept op tot actie om de al langer durende ‘erosie’ van gemeentebegrotingen tegen te gaan. Ze staat daar overigens niet alleen in.
In haar oproep baseert de gemeenteraad zich op een analyse van bestuurskundige Johan de Kruijf van de Radboud Universiteit, tevens adviseur van de Rekeningencommissie van Enschede. Hij heeft gemeentebegrotingen in de tijd vergelijkbaar gemaakt en vervolgens bijzondere uitgaven voor de analyse afzonderlijk beoordeeld. Uit zijn analyse blijkt dat er in de periode van 2010 tot 2018 tekorten in het sociaal domein zijn ontstaan, door de hoogte van de uitkeringen van het Rijk naar gemeenten.
Alleen dankzij incidentele meevallers en het aanspreken van de gemeentelijke spaarpot kan Enschede het hoofd financieel net boven water houden. ‘Het probleem is niet uniek voor Enschede. Vrijwel alle gemeenten in Nederland worstelen met de vraag hoe lang zij met te weinig geld landelijk beleid kunnen blijven uitvoeren’, zegt De Kruijf.
Risicodeling ontbreekt
Groot knelpunt voor gemeenten zijn volgens hem de open einde regelingen waar gemeenten voor moeten betalen ongeachte het daarvoor beschikbare budget. Voor de Bijstand – Participatiewet - krijgen gemeenten van het Rijk jaarlijks een vast budget toegewezen. Als dat budget ontoereikend is, dan hebben gemeenten pech want alleen in extreme gevallen – een afwijking van meer dan 10 procent – kunnen ze bij het Rijk voor meer geld aankloppen.
Bij de uitvoering van Wmo en Jeugdzorg is het nog een graadje erger, aldus de Nijmeegse bestuurskundige. Hier compenseert het Rijk gemeenten sowieso niet voor eventuele tekorten.
Daar komt nog bovenop dat het Rijk sinds de transitie van het sociaal domein telkens nieuwe maatregelen uitvaardigt, bijvoorbeeld de tariefstelling in de huishoudelijke zorg, en de inning van abonnementsbijdragen voor de Wmo. Ook de uitvoeringskosten daarvan komen volledig voor rekening van gemeenten.
De oproep van de Enschedese raad is volgens De Kruijf een terecht protest tegen landelijk beleid dat lokale besturen frustreert om hun huishouden zowel financieel als sociaal op orde te houden.
Een Haags beleid dat barrières opwerpt voor de zoektocht van het Enschede college van B&W naar ‘een optimale balans tussen enerzijds te doen wat nodig is voor de meest kwetsbaren en anderzijds een halt toeroepen aan de stijgende tekorten'. Frustratie daarover zal bij het uitblijven van een integrale compensatie van kosten en inkomstenverlies als gevolg van de coronacrisis alleen maar toenemen.
Jan van Dam is journalist.
Foto: Angelo Romano (Flickr Creative Commons)