De coronapandemie en de maatregelen die het virus moeten bestrijden, maakten een eind aan grote bijeenkomsten. Klimaatactivisme moest zich snel bekwamen in digitale acties omdat het de zichtbaarheid van straatprotesten verloor. De feeds van de sociale media staan echter vol met berichten over de pandemie, overvolle ziekenhuizen en vaccinontwikkelingen. Activisten die willen praten over het klimaat en de urgentie van politieke actie moeten daarmee wedijveren om aandacht.
Klimaatverandering in beeld brengen in een pandemie
De manier waarop protestbewegingen hun doelen communiceren is van groot belang. De manieren waarop deze worden afgebeeld en uitgelegd aan een groter publiek kunnen helpen hun collectieve identiteit op te bouwen en aanhangers in staat te stellen zichzelf daarin te herkennen. Dit proces, ook wel framing genoemd, omvat, in het geval van de pandemiebestrijders, woordkeuzes – zoals ‘lijden’, ‘sterven’, ‘instorten’ –, onderwerpkeuzes – zoals vaccinatie, ziekenhuispersoneel erkennen – en zelfs slogans die geassocieerd worden met een bepaalde beweging – ‘er is geen planeet B’.
Ons onderzoek richtte zich op de digitale communicatie van de internationale klimaatbeweging van jongeren Fridays for Future (FFF) in het begin van de pandemie. Om te begrijpen hoe deze beweging haar boodschap formuleerde om relevant te blijven in de context van ontwrichtende wereldwijde gezondheids- en economische zorgen, analyseerden we 457 berichten van de Facebookpagina's van 29 FFF-groepen in de EU, waaronder het officiële account van Greta Thunberg en de FFF Internationaal.
Het vermogen om te reageren op en zich aan te passen aan actuele gebeurtenissen en hun gevolgen is cruciaal om de beweging relevant te houden voor het grote publiek. Ons onderzoek suggereert dat deze aanpassing drie overlappende framingprocessen met zich meebrengt: aanpassing, reframing en mobilisatie.
Aanpassing: naleving en solidariteit
FFF reageerde op de pandemie en de wereldwijde aanpak door in te spelen op de bestaande vraag om naar wetenschappers te luisteren. Tijdens de pandemie breidde de klimaatbeweging deze vraag uit tot niet alleen de klimaatverandering, maar ook de wereldwijde gezondheid. Dus op de dag dat de WHO COVID-19 tot een pandemie verklaarde, herinnerde Greta Thunberg haar aanhangers aan het volgende: ‘In een crisis veranderen we ons gedrag en passen we ons aan de nieuwe omstandigheden aan in het grotere belang van de samenleving.’ Ze vroeg FFF-leden om thuis te blijven, de regels van de overheid na te leven en virologen te vertrouwen. Ze kondigde ook de #DigitalStrike-campagne aan als alternatief voor de iconische schoolstakingen van FFF. Onmiddellijk herhaalden FFF-collectieven de boodschap in hun berichten – ‘We blijven thuis, maar we blijven de klimaatcrisis bestrijden’ (FFF International) en ‘We moeten ons gewoon aanpassen’ (FFF Oostenrijk).
Door trouw te blijven aan haar ethos van intersectionele rechtvaardigheid, erkende en versterkte FFF onmiddellijk de noodzaak van sociale solidariteit. In de vroege stadia van de pandemie benadrukten posts de integrale rol van (gezondheids)zorgwerkers in de samenleving en vroegen ze om de meest kwetsbaren in deze pandemie te erkennen – inheemse bevolkingsgroepen, daklozen, ouderen en mensen met onderliggende gezondheidsproblemen. Dit bood de klimaatbeweging niet alleen een belangrijke discursieve gelegenheid om zich in het publieke discours te voegen, maar stelde FFF ook in staat om haar inzet voor sociale solidariteit te verstevigen.
Reframing: verbinden van klimaat en gezondheid
Waar aanpassing inhield dat de protestcommunicatie moest worden aangepast aan nieuwe omstandigheden, verwijst ‘reframing’ naar het integreren van belangrijke centrale termen en kwesties uit publieke debat. FFF deed dat door de woorden en zinnen van de pandemie over te nemen. Zoals bijvoorbeeld de bekende infographic 'flatten the curve', beroemd gemaakt door wetenschappers en populairwetenschappelijke woordvoerders om het gevaar van exponentiële besmetting voor het zorgstelsel te visualiseren. Door zich deze infographic toe te eigenen voor klimaatverandering, legde FFF een nieuwe en pakkende verbinding tussen de pandemie en haar eigen zaak.
Bron: Fridays for Future
Het koppelen van de urgentie van de aanpak van de pandemie aan die van het aanpakken van klimaatverandering was een andere strategie voor reframing. Deze pandemie heeft nieuwe termen en slogans opgeleverd om met het publiek in contact te komen middels een gemeenschappelijk vocabulaire. Door het crisisverhaal te associëren met haar eigen verhaal, herinnerden FFF-collectieven in heel Europa volgers eraan dat ‘Klimaatverandering ook een crisis is’ en dat we ‘Leven in tijden van een klimaatpandemie’. Greta Thunberg kondigde aan dat ‘De ecologische crisis de grootste crisis is waar de mensheid ooit mee te maken heeft gehad’, terwijl andere collectieven begonnen met het identificeren van omgevingsfactoren die verband houden met pandemieën: luchtvervuiling (Italië), overbevolking (Hongarije), kapitalisme (Portugal), bio-industrie (Bulgarije) , verlies van leefgebied van dieren (Spanje) en de vernietiging van de biodiversiteit (Oostenrijk).
Mobilisatie: digitale protestalternatieven
Een belangrijk doel van de communicatie van protestbewegingen is het mobiliseren van aanhangers. In het geval van het FFF betekende dat digitale protestkanalen aanbieden. Verschillende collectieven in ons onderzoek frameden hun deelname aan FFF door COVID-19 te verbinden aan activisme tegen klimaatverandering: ‘Vanwege Corona zijn andere problemen vergeten, maar dat betekent niet dat ze weg zijn’ (Tsjechië); ‘Klimaatcrisis is er altijd nog en we vechten nog steeds’ (Slovenië); ‘De klimaatcrisis gaat niet op vakantie en gaat niet in quarantaine’ (Italië); en ‘Ook al zitten we in quarantaine, we moeten vechten! De strijd voor klimaatrechtvaardigheid gaat door’ (Portugal).
De organisatoren volgden een eenvoudig recept: demonstranten werd gevraagd een bord te maken, en daarvan een foto met zichzelf en deze op vrijdag op Facebook te plaatsen naast hashtags zoals #climatestrikeonline.
Adviezen voor klimaatactivisten en milieuwoordvoerders
Met adaptieve, transformatieve en mobiliserende framingprocessen hebben FFF-collectieven in Europa geprobeerd relevant te blijven in een tijd waarin de publieke aandacht onvermijdelijk werd getrokken naar een nieuwe gemeenschappelijke vijand: het coronavirus. Ons onderzoek werpt licht op de specifieke manieren waarop Fridays for Future haar masterframe voor milieurechtvaardigheid heeft (om)gevormd om daarmee ruimte te maken voor nieuwe topics en vocabulaires. De framingprocessen die we in kaart brachten, leveren specifieke communicatiestrategieën op om het publiek betrokken te houden wanneer haar belangstelling is afgeleid door een externe en onvoorspelbare crisis.
Tot slot, vier adviezen voor klimaatactivisten en milieuwoordvoeders bij het omgaan met crisissituaties:
- Neem het crisisvocabulaire over: probeer woorden en zinnen op te nemen die met de crisis in verband zijn gebracht om de aandacht van het publiek te blijven trekken – ‘Laten wij ook de curve afvlakken’.
- Rek je bestaande slogans op: in plaats van nieuwe slogans of kreten te bedenken, hergebruik je bestaande door ze uit te breiden zodat ze aansluiten bij de huidige context – ‘We leven in tijden van een klimaatpandemie’.
- Koppel de crisis aan je eigen zaak: toon de relevantie voor je problemen en leg verbanden met de crisis – ‘behandel elke crisis als een crisis’.
- Maak participatie mogelijk: laat volgers praten over de crisis en creëer voor hen gelegenheid om hun eigen ervaringen te delen – vraag volgers bijvoorbeeld om foto's te delen van effecten van klimaatverandering om hen heen.
Giuliana Sorce is postdoctoraal onderzoeker bij de groep Transformatie van Mediaculturen aan de Eberhard Karls University Tübingen, Duitsland. Delia Dumitrica is universitair hoofddocent bij de afdeling Media en Communicatie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Met dank aan Hong Nguyen, student in de International Bachelor Communication and Media (IBCoM) aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Foto: Stefan Müller (Flickr Creative Commons)