De ambitie van het collegeakkoord van de gemeente Rotterdam is om de stad nog inclusiever te maken. De slogan van de stad: ‘Rotterdam, make it happen!’ verwijst naar de no-nonsense manier waarop inwoners als voorlopers grenzen verleggen, experimenteren en pionieren. De vraag is of en hoe deze pioniersrol van bewoners tot uiting komt op het vlak van inclusiviteit.
Het begrip inclusiviteit is relatief, want het wordt mede bepaald door de context, tijdsgeest, individuen en beleidskaders waarbij rekening gehouden moet worden met sociale en politieke categorieën waartoe iemand behoort. Dit zorgt er bijna onmiddellijk voor dat de vraag of de stad al dan niet inclusief is, bijna onmogelijk beantwoord kan worden.
Ook op de Rotterdamse scholen is er veel aandacht voor diversiteit
Het doel dat niemand zich uitgesloten voelt in de stad is voor beleidsmakers en onderzoekers moeilijk in kaart te brengen, zeker gezien de brede aard van het concept. Onderzoek dat zich hierover buigt, legt structurele ongelijkheden en discriminatie op kerndomeinen van de samenleving bloot, zoals onderwijs, de woningmarkt, de arbeidsmarkt, de gezondheidszorg en vrijetijdsbesteding.
Hoog op de beleidsagenda
Inclusiviteit in de stad is een terugkerend thema dat in Rotterdam hoog op de agenda staat. De stad investeert hierin en promoot zich ook zo. Dit gebeurt bijvoorbeeld met festiviteiten, zoals Zomercarnaval Rotterdam of het plaatsen van een beeld, zoals Moments contained van Thomas J. Price bij het centraal station, dat een jonge, fictieve, gekleurde vrouw op sneakers, handen gebald in de zakken van haar trainingspak voorstelt, of het aanpassen van beleid, met oog voor de bijdrage van de inwoners. Ook op de Rotterdamse scholen is er veel aandacht voor diversiteit, zowel in het curricula als in de manieren waarop ze zichzelf promoten.
Het gaat erom dat mensen kunnen meedoen vanuit hun eigen perspectief
Sinds kort heeft de gemeente een actieplan ‘Samenleven in één stad’ om te strijden tegen discriminatie op de arbeidsmarkt, in het onderwijs en op de woningmarkt, en om (seksuele) straatintimidatie tegen te gaan. Bij dit laatste worden meldpunten en omstaandertrainingen aangereikt als mogelijke oplossingen. Ook het aanbieden van taalcursussen Nederlands en trainingen om de basisvaardigheden van Rotterdammers te verbeteren, behoren tot de acties om van Rotterdam een nog inclusievere stad te maken.
Dergelijke acties en interventies zien we in veel beleid in Nederlandse steden. Toch zijn er ook bepaalde thema’s die moeilijker ingang vinden – bijvoorbeeld de preventie van racisme, het aanpakken van structurele discriminatie in overheidsinstituties, visies rond gender empowerment én klimaatadaptatie in de stad.
Verander dominante kaders en systemen
Al met al zien we dat (Rotterdams) beleid gericht op het bevorderen van inclusie voornamelijk gericht is op het tegengaan van discriminatie en op het vergroten van vaardigheden van Rotterdammers, zodat iedereen kan meedoen binnen de bestaande kaders en structuren van de samenleving.
Wat ons betreft zou Rotterdam meer mogen doen door zich ook te richten op verandering van die dominante kaders en structuren. Het gaat erom dat mensen kunnen meedoen vanuit hun eigen perspectief. Inclusie begint immers bij de erkenning van de geleefde ervaringen en verhalen van stadsbewoners.
Klimaatadaptatie en ongelijkheid
Neem bijvoorbeeld klimaatadaptatie, een van de belangrijkste vraagstukken van deze tijd. Dit thema wordt al snel geïnterpreteerd in termen van duurzaam leven en ondersteuning bij het plaatsen van zonnepanelen.
Het doel is om klimaatongelijkheid tegen te gaan
Rotterdam heeft een speciaal programma voor een inclusieve klimaataanpak – Inclusive Climate Action Rotterdam. Het doel is om klimaatongelijkheid tegen te gaan en tot een aanpak te komen waarbij iedere Rotterdammer kan profiteren van klimaatbeleid en de uitvoering daarvan.
Er is veel aandacht voor het stimuleren van activiteiten van bewoners in de stad, zoals het aanleggen van geveltuinen, het plaatsen van zonnepanelen en het realiseren van waterbergingen.
Oog voor ervaringen bewoners
Ondanks de enorme meerwaarde van deze initiatieven die openstaan voor alle inwoners wordt vaak voorbijgegaan aan de inzichten van grote groepen bewoners. Zij zijn bijvoorbeeld zelf gemigreerd uit een regio die al veel langer geconfronteerd wordt met droogte of maken actief deel uit van internationale netwerken en wisselen zo informatie uit.
Zij hebben al ervaring met waterschaarste en zuinig leven, omgaan met het verlies van waardevolle landbouwgrond, het zoeken naar nieuwe landbouwtechnieken en producten, bescherming tegen storm en overstromingen.
De grote afwezige factoren in veel klimaatadaptatieplannen: cultuur, religie en levensbeschouwing
Ook al peilt de gemeente naar dergelijke ervaringen, het blijft moeilijk om deze in praktijk mee te nemen bij het ontwikkelen van beleid. Ook gaat men er bij het kaderen van klimaatproblematieken vaak vanuit dat bepaalde groepen ‘nog bereikt moeten worden’ of niet bezig zijn met duurzaamheid.
Niet opgenomen in de klimaatplannen
Los hiervan zijn er nog andere grote afwezige factoren in veel klimaatadaptatieplannen: cultuur, religie en levensbeschouwing. De interpretatie van klimaatadaptatie in de stad verschilt per culturele praktijk en religieuze of spirituele geloofsovertuiging – die onder andere sterke invloed hebben op hoe men de verhouding tussen mens en natuur ziet.
Zo promoot de islam de harmonie tussen mens en natuur, wat ook een zorg voor de natuur inhoudt, terwijl in christelijke denominaties er vaker gedacht wordt over rentmeesterschap, wat zich kan vertalen in een zorg maar ook een dominantie over de natuur.
Collectieve investeringen in zonnepanelen, bijvoorbeeld bij woningcorporaties, kunnen best ook rekening houden met halal investeren, dat wil zeggen in lijn met de principes van de islamitische leer. Dit houdt in dat er bijvoorbeeld geen rente mag worden uitbetaald, dat alle betalingen zo snel mogelijk uitgevoerd moeten worden, en ook dat transactiekosten niet uitgesteld mogen worden naar een andere dag.
De gemeente moet beter aansluiten bij de expertise en perspectieven binnen de superdiverse bevolking
Ook is er weinig aandacht voor de activiteiten en visies die kerken en moskeeën ontwikkelen over klimaatadaptatie en voor hoe mensen hiermee kunnen omgaan. Veel kerken en moskeeën zijn aangesloten bij Groene Kerken en Groene Moskeeën, waarbij men gezamenlijk kijkt hoe vanuit hun religieuze visie het beste omgegaan kan worden met de veranderende natuur, het isoleren van hun gebouwen, het stimuleren van klimaatadaptatie en hoe dit hand in hand gaat met sociale rechtvaardigheid.
De gemeente moet kortom met meer aandacht en ander beleid beter aansluiten bij de expertise en perspectieven binnen de superdiverse bevolking van de stad. Zeker bij een thema als klimaatadaptatie kan dat zeer verrijkend zijn. Nadenken over een inclusieve stad vereist dat inclusiviteit een vanzelfsprekendheid wordt en dat er aandacht is voor de verschillende behoeften en de inbreng van alle inwoners.
Lore Van Praag en Vivian Visser zijn assistant professors aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Dit artikel is gebaseerd op een bijdrage van Lore Van Praag aan het Actualiteitencollege Kenniswerkplaats Leefbare Wijken op 25 oktober 2023.
Foto: Paul van de Velde (Flickr Creative Commons)