Al jaren zijn er te weinig pleegouders. Pleegzorg Nederland rapporteerde op 31 december 2022 dat er 561 kinderen wachtten op een plek bij een pleegouder. Het aantal nieuwe pleeggezinnen neemt sinds 2015 af en was in 2022 historisch laag (Jeugdzorg Nederland, 2023, p. 4). Toch blijft het werven van pleegouders in beleidsstukken en ‘transformatieplannen’ van de overheid opduiken. Een strategie die niet werkt. Wat mij betreft moeten gemeenten stoppen met het werven van pleegouders om drie redenen: zorgtaken worden ondergewaardeerd, de kwaliteit is te laag en de kinderen zijn de klos.
Onderwaardering van zorgtaken
Wie het verzorgen en opvoeden van een eigen kind al veel werk vindt, hoeft niet aan pleegouderschap te beginnen: het is een flinke baan. Pleegouders verzorgen, voeden op, onderhouden contact met de biologische ouders en de pleegzorgbegeleider. Als het kind geen extra ondersteuning nodig heeft natuurlijk, want naast de school kunnen ook andere professionals betrokken zijn bij het kind. En dat voor een onkostenvergoeding van tweeëntwintig tot achtentwintig euro per dag. Grote kans dat je geld bij moet leggen.
Ieder jaar stopt ongeveer 14 procent van de pleegouders met het opvangen van kinderen
Ware helden dus, die pleegouders. En dat is het probleem: met deze heldenstatus ontkennen we dat het werk is dat beloond moet worden. We geven pleegouders geen compensatie voor het (zware) werk dat zij doen. Geen uurloon, geen opleidingskosten en geen vergoeding waar ze van kunnen leven. Het is iets wat je doet uit de goedheid van je hart. We klappen voor zorgverleners. Als samenleving hebben we de neiging praktische zorg financieel onder te waarderen. Een advocaat die met bezieling zijn werk uitoefent is een echte professional. Een toegewijde pleegouder een held. Het verschil: een advocaat kan er goed van leven, een pleegouder doet het erbij.
Te lage kwaliteit
Niet alleen financieel worden pleegouders ondergewaardeerd, maar ook de ondersteuning en begeleiding van hen schieten tekort. Ieder jaar stopt ongeveer 14 procent van de pleegouders met het opvangen van kinderen. Uit het onderzoek van het Nederlands Jeugd Instituut ‘Waarom stoppen pleegouders’ (2019) blijkt dat de begeleiding van de pleegouders ondermaats is. ‘Uit het onderzoek blijkt dat uitval van pleegouders voorkomen kan worden door in iedere fase van het pleegouderschap meer waardering, aandacht, erkenning, ondersteuning en begeleiding te bieden’, schrijven de onderzoekers (Abrahamse, Gardeniers, & Werner, 2019, p. 2).
Het rapport is keihard. Er wordt niet voldaan aan de behoefte aan structurele basistraining, scholing en ontmoetingen met mede-pleegouders. Ook als pleegouders professionele hulp nodig hebben bij (gedrags)problemen voelen ze zich niet gehoord. Slechts 27 procent van de bevraagde ouders heeft het idee dat er voldoende gedaan is om te voorkomen dat zij moesten stoppen als pleegouder. Een schrijnend cijfer, aangezien er vorig jaar 569 breakdowns waren, waarbij het pleegkind ongepland en ongewenst weg moet uit het pleeggezin.
De kinderen zijn de dupe van de ijdele hoop geld te kunnen besparen met pleegzorg
Er zijn pleeggezinnen die wel succesvol en met veel voldoening kinderen opvangen. Soms zijn dat zogenaamde bestandsgezinnen, die verschillende onbekende kinderen kunnen opvangen. Vaak zijn het netwerkgezinnen, die al een relatie hadden met het kind voordat het in huis kwam (Abrahamse, Gardeniers, & Werner, 2019, p. 18). We moeten zorgen dat deze gezinnen in staat blijven om voor stabiliteit en geborgenheid te zorgen.
Laten we stoppen met het werven van nieuwe ouders en de energie en het geld die overblijven, steken in de ondersteuning van deze pleegouders. Zodat zij de ondersteuning en middelen krijgen die zij nodig hebben om het duurzaam te blijven doen. Jeugdzorg Nederland rapporteert dat het voorbereiden van aspirant-pleegouders, (netwerk)screening, plaatsing en begeleiding onder druk staan vanwege personeelstekorten en groter personeelsverloop (Jeugdzorg Nederland, 2023, p. 5).
Kinderen zijn de klos
Uiteindelijk zijn de kinderen de dupe van de ijdele hoop geld te kunnen besparen met pleegzorg. Die 561 kinderen die wachten op een pleeggezin worden elders opgevangen, in een suboptimale situatie. Negentien schoolklassen aan kinderen waarvoor we wachten op helden met een groot hart die zich aanmelden als pleegouder.
Een groot deel van deze kinderen mag na een oordeel van een kinderrechter niet meer thuis wonen en wordt ergens anders ondergebracht. Een kleiner deel zoekt een plek om parttime te kunnen verblijven, zodat de situatie in het eigen gezin houdbaar en veilig blijft voor ouder en kind (Jeugdzorg Nederland, 2023, p. 2). Dit zijn serieuze hulpvragen die serieuze ondersteuning vereisen. In plaats van hopen op het werven van pleegouders wordt het tijd dat we nadenken over serieuze alternatieven.
Hoopvolle alternatieven
En alternatieven zijn er. Mooie voorbeelden zijn Buurtgezinnen, waarbij vraag- en steungezinnen elkaar vrijwillig ondersteunen en ontlasten. Ook Kamers met Aandacht is een succesvol initiatief, waarbij een kamer wordt verhuurd aan een kwetsbare jongere (Van Spanje-Hennes, 2020). De verhuurder heeft geen ouderrol, maar is benaderbaar voor aandacht en ondersteuning. Ze zijn succesvol omdat de vrijwillige hulpverleners bij deze initiatieven goed worden ondersteund door professionals.
De kinderen die wachten op een pleeggezin zijn pechvogels
Voor de kinderen die niet thuis kunnen wonen bestaan er gezinshuizen. In deze gezinshuizen wonen de kinderen samen met de zogenoemde ‘gezinshuishouders’. Regelmatig hebben de houders zelf een gezin met kinderen, waar kinderen die niet meer thuis kunnen wonen fulltime bij komen wonen. Minimaal een van deze gezinshuishouders heeft een passende opleiding gevolgd op minimaal mbo-4 niveau en professionele ervaring in het begeleiden van kinderen. In tegenstelling tot de grootschalige instellingen groeien kinderen in een gezinshuis op in een vertrouwde, huiselijke omgeving. En niet onbelangrijk, deze gezinshuishouder kan leven van het inkomen van een gezinshuis. Het nadeel: net als traditionele opvang in residentiële zorg kost het veel meer geld dan een ‘gewoon’ pleeggezin.
Stoppen met dromen
Dit betoog is niet bedoeld om te zeggen dat pleegouders geen helden zijn, dat zij niet fantastisch werk doen en goud waard zijn. Ik betoog dat we moeten stoppen energie te steken in het werven van pleeggezinnen en in plaats daarvan moeten investeren in alternatieven. De kinderen die wachten op een pleeggezin zijn pechvogels. Het gezin waarin zij geboren zijn, is niet stabiel genoeg om (fulltime) in op te groeien. Juist zij hebben de beste zorg en ondersteuning nodig om gezonde volwassenen te worden.
Gemeenten moeten stoppen de inzet van pleegzorg te benoemen als mogelijkheid om te bezuinigen op de kosten van jeugdzorg. Accepteer dat zowel de zorgverleners als de kinderen en jongeren meer nodig hebben. Als we willen dat er goed voor deze kinderen wordt gezorgd, moeten wij goed voor hun zorgverleners zorgen. Het wordt tijd dat we investeren in goede ondersteuning van pleegouders en alternatieve vormen van opvang in plaats van dromen van die pleeggezinnen. Stop met werven, aan de slag.
Manouk Visser is bestuurskundige (UU) en Zorgethica (UvH). Zij werkte voor verschillende gemeenten als beleidsadviseur, project-, programma en teammanager in het sociaal domein.
Foto: Daria Obymaha via Pexels.com