Systemen worden door veel mensen als star, bureaucratisch en in het slechtste geval als onmenselijk ervaren. Volgens velen is de menselijke maat zoek in ‘het systeem’ en mist het systeem de verbinding met de leefwereld. Terecht dat veel systemen bekritiseerd worden. Sommige systemen zijn een doel op zich geworden in plaats van dienend aan het doel waar het ooit voor bedacht is. Het recente schandaal van de Belastingdienst is hier een huiveringwekkend voorbeeld van. Veel mensen die ondersteund worden door ervaringsdeskundigen zijn slachtoffer van systemen. Systemen die ervaringskennis achterstellen, kansenongelijkheid creëren, mensen beschadigen en onderdrukken.
Goed gebruik van systemen
Toch zijn systemen niet per definitie slecht. Sterker nog, ze zijn van onschatbare waarde in situaties waarin het makkelijk is om het overzicht kwijt te raken of je te verliezen in details of in leefwerelden waarin het kwetsbare niet wordt beschermd en waarin geweld en onrecht ruimte krijgen.
Leefwerelden moeten ook niet geïdealiseerd worden, ze kunnen evengoed gewelddadig zijn. Systeemwerelden kunnen zich tegen ons keren, maar systemen kunnen ook ruimte en gelijkwaardigheid creëren. Het gaat om het goed gebruiken van een systeem en om eigenaarschap.
Een systeem heeft drie kenmerken:
- Het wil een doel bereiken
- Het bevat een verzameling elementen/onderdelen
- Er bestaat samenhang, er is sprake van een relatie tussen de verschillende elementen
Bewaken van waarden
Het Kwaliteitssysteem voor Ervaringsdeskundigen voldoet aan bovenstaande kenmerken. We hebben ons ten doel gesteld ervaringsdeskundigheid verder te professionaliseren. We willen de specifieke kenmerken en de waarden van ervaringsdeskundigheid bewaken, zoals: vrije ruimte, wederkerigheid en gelijkwaardigheid. Waarden die in de bestaande systemen snel vermorzeld worden. Hier kan een systeem helpen door de gemeenschappelijke en collectieve elementen te ordenen, te beschrijven en vast te stellen.
Professionaliseren en borgen
Dit ordenen en beschrijven hebben we gedaan met de hulp en input van ervaringsdeskundigen zelf. We hebben nu een beroepsstandaard, een beroepsregister waar ervaringsdeskundigen zich kunnen inschrijven. We hebben een beroepscode, een kwaliteitsstandaard die helpt bij het implementeren van de inzet van ervaringsdeskundigen en landelijke leerplannen. Al deze elementen, samen met het Beroepscompetentie-profiel Ervaringsdeskundigheid, maken het mogelijk het beroep van ervaringsdeskundige professional binnen zelfregiecentra, herstelacademies, wijkteams, teams voor ervaringsdeskundigen, binnen zorginstellingen, binnen het sociaal domein, patiëntorganisaties of belangenbehartiging te professionaliseren en te borgen.
Wat doet een ervaringsdeskundige?
Er bestaat namelijk nog steeds veel onduidelijkheid over ervaringsdeskundigheid. Wanneer is er sprake van ervaringsdeskundigheid, wanneer spreek je over ervaringen? Wat doet een ervaringsdeskundige precies? Wat zijn de verschillende niveaus van inzet en welk salaris past daarbij? Welke scholing heeft een ervaringsdeskundige nodig?
We stellen onze eigen werkwijze en waarden veilig
Deze onduidelijkheden, en in sommige gevallen verdeeldheid, verzwakken de positie van ervaringsdeskundigheid. Want waar onduidelijkheid en verdeeldheid heersen, is het makkelijk voor anderen om te gaan bepalen hoe het moet met die ervaringsdeskundigen. Daar waar energie naar uitleggen en naar interne strijd gaat, gaat geen energie naar een stevige collectieve positionering van ervaringsdeskundigheid in de buitenwereld. Dat maakt afhankelijk en het verzwakt de inzet van ervaringsdeskundigheid.
Waarom een kwaliteitssysteem?
We zijn ons ervan bewust dat een Kwaliteitssysteem voor Ervaringsdeskundigen onvoldoende recht doet aan het werk van ervaringsdeskundigen. Het kwaliteitssysteem is een veralgemenisering van de veelzijdige kennis en inzet van beroepsmatig werkende ervaringsdeskundigen. Waarom doen we dat dan toch?
Door een kwaliteitssysteem te ontwikkelen voor ervaringsdeskundigen positioneren we onze inzet als ervaringsdeskundige professionals herkenbaar en steviger in de verschillende systeemwerelden. We stellen onze eigen werkwijze en waarden veilig en claimen hierin onze positie. Dat is noodzakelijk voor de verdere ontwikkeling van onze professie en onze autonomie. We willen onze inzet niet door anderen laten bepalen.
Professie en beroep
Kunnen we ervaringsdeskundigen die hun ervaringskennis beroepsmatig inzetten dan professionals noemen? Laten we eens wat verder kijken naar wat de termen ‘professie’ en ‘beroep’ inhouden. Een beroep is een verzameling werkzaamheden en taken die iemand uitoefent en waarmee hij/zij de kost verdient. Professie betekent van oudsher: ‘In het openbaar een kloostergelofte afleggen’ nadat men een periode postulante en novice is geweest. Een professie is een beroep, maar niet ieder beroep is een professie.
Een professional moet bereid zijn verantwoording af te leggen over zijn of haar werk
De termen professie en professional suggereren een hoge mate van kwaliteit, ervaring en een complex takenpakket gecombineerd met een soort roeping. Van groot belang is het gegeven dat een professie zichzelf reguleert en controleert. De beroepsgroep zelf heeft eigenaarschap. Dit zorgt ervoor dat de kern van het beroep behouden blijft en voorkomt dat anderen gaan bepalen hoe deze professionals hun werk moeten doen.
Kwaliteitssysteem voor Ervaringsdeskundigen
Een stevige beroepsidentiteit maakt autonoom en bewaakt de waarden en integriteit van dat beroep. Een professional moet bereid zijn om verantwoording af te leggen over zijn of haar werk en handelen. De komst van het Kwaliteitssysteem voor Ervaringsdeskundigen maakt dit mogelijk.
Met de komst van het kwaliteitssysteem kunnen we ons werk met recht een professie noemen. We zijn actief in een complex werkveld vanuit een duidelijke roeping om het leven van anderen te verbeteren en vanuit een door onszelf vastgesteld kwaliteitskader. Het is aan de ervaringsdeskundige professionals om dit kwaliteitssysteem te omarmen, kennis te nemen van de verschillende elementen ervan en zich te registreren als professioneel ervaringsdeskundige. Zo positioneren we ons collectief stevig in de systeemwereld en kunnen we vanuit onze eigen kernwaarden ons werk vormgeven.
Daantje Daniels is voorzitter van de landelijke Vereniging van Ervaringsdeskundigen en manager zorg bij IrisZorg.
Het project Kwaliteitssysteem voor Ervaringsdeskundigen zal binnenkort gecommuniceerd en verspreid worden. Houd de website van de Vereniging van Ervaringsdeskundigen in de gaten.
Foto: Ikowh Babaya (Pexels.com)