Achter één op de drie voordeuren in Nederland woont een vrouw of man alleen, jong en oud, aldus socioloog en demograaf Jenny Gierveld. Zij schetst het volgende beeld van Nederland ten tijde van corona: ‘De jongere mensen zitten alleen thuis, achter hun computer om het werk dat ze mee naar huis hebben genomen op tijd af te krijgen. Ze missen de dagelijkse gesprekjes bij het koffieapparaat.’
‘Veel oudere mensen die alleen wonen, zijn ‘onthand’: de krant is snel uitgelezen en uit het raam kijkend zien ze vooral lege straten. Niemand zwaait meer naar ze. Er zijn geen gezellige avondjes meer met de collega’s van het zangkoor en ook het bezoek van dochterlief met de kleinkinderen blijft uit.’
Wat echt van waarde is
Gierveld: ‘Het onzichtbare rood-witte plastic band dat om de woning is gespannen maakt onzeker en angstig; ik voel me in de steek gelaten. De verplichte sociale isolatie, met alles wat daarbij komt, maakt dat de kans op eenzaamheid fors is gestegen.’
Er is echter ook een andere kant aan deze periode van afgedwongen sociale afzondering, zegt de demograaf. ‘Nu we onze tijd niet kunnen besteden aan zaken als shoppen en samen een glaasje drinken op het terras zal het ons vermoedelijk snel duidelijk worden wat echt van waarde is in het leven: een samenleving die – ondanks en over de rood-witte plastic banden heen - oog heeft voor elkaars welbevinden en het verbonden zijn.’
‘Kennissen en vrienden die via whatsapp vragen of het écht goed met ons gaat, buren die aanbieden om boodschappen voor ons mee te nemen, kinderen die een in onbruik geraakte skype-verbinding weer activeren om ons dagelijks te laten delen in en genieten van het teken- en knutselwerk van de kleinkinderen.’
‘En wij ouderen zelf, bellen vaker dan anders onze vrienden om te horen hoe ze het volhouden om alleen in een ziekenhuisbed te moeten liggen zonder dat ze bezoek (mogen) krijgen. We informeren naar de gezondheid van onze kwetsbare kennissen, en we lezen onze kleinkinderen ’s avonds een verhaaltje voor via skype.’
Een konvooi om op terug te vallen
‘Dankzij ons “konvooi” kunnen we terugvallen op wederzijdse aandacht en zorg voor elkaar. Maar er zijn ook mensen, die door omstandigheden geen of slechts een heel beperkt konvooi hebben opgebouwd. Ook voor hen moeten we er zijn.’
‘Er is al een verandering zichtbaar: buurtgenoten die voorheen niet zo duidelijk in ons blikveld lagen spreken we thans aan met een tekening of een kaartje in hun brievenbus, met de vraag of we ze kunnen helpen. Het zijn allemaal oprechte pogingen tot meer ontmoeting, meer praktische ondersteuning en meer betekenisvol contact.’
Zoeken naar zingeving en structuur
Wimke Schuurmans, programmamanager Eén tegen eenzaamheid bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) bevestigt de observatie van Gierveld dat de samenleving in beweging is gekomen. ‘De gevraagde sociale onthouding – althans fysiek – blijkt voor velen een moment om weer naar elkaar om te zien. Om elkaar bloemen of kaarten te sturen, elkaar te bellen, en boodschappen voor elkaar te doen. Heel mooi dat dit gebeurt! Wel raadt het ministerie van VWS mensen aan om dat vooral in de eigen wijk en kring te doen. Voorkomen moet worden dat mensen lukraak gegevens gaan delen of hun pinpas afstaan opdat vreemde anderen boodschappen voor ze gaan doen.’
‘Eenzaamheid is – ook voor de uitbraak van het coronavirus – een probleem dat vooral chronisch zieken en mensen met psychische of psychiatrische beperkingen en de oudsten onder ons treft. Dat probleem is nu nog groter, omdat hulpverleners niet zomaar bij hen langs kunnen gaan. De professionals wier “core business” het organiseren van ontmoeting is, zijn noodgedwongen overgegaan tot vooral telefonisch contact. Niet ideaal, maar belangrijk is dat het contact met deze kwetsbare groepen gehandhaafd blijft.’
‘Als het gaat om het tegengaan van eenzaamheid volgt het ministerie van VWS de adviezen van experts en wetenschappers zoals Theo Van Tilburg en Tineke Abma. Daarnaast proberen we mee te geven dat mensen structuur en zingeving moeten blijven zoeken. Kerken, bibliotheken, tv-programma’s spelen daar inmiddels met allerlei initiatieven op in.’
‘Dat eenzaamheid nu nog hoger op de agenda staat, kun je de positieve keerzijde noemen van de coronacrisis. Onze hoop is dat mensen het belang van omzien naar elkaar blijven inzien. En dat dat laatste ook kan als je elkaar niet fysiek kan ontmoeten: met een belletje, kaart, brief of mail kunnen we elkaar laten weten dat we er niet alleen voor staan, nu noch straks.’
Jenny Gierveld is socioloog en demograaf, en emeritus-hoogleraar aan de Afdeling Sociologie en Sociale Gerontologie van de Vrije Universiteit Amsterdam. Wimke Schuurmans is programmamanager ‘Één tegen eenzaamheid’ bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Zie ook: https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/eenzaamheid/aanpak-eenzaamheid
Foto: Adam Hinett (Flickr Creative Commons)